Διγενής Ακρίτας

Βυζαντινό έπος, του οποίου ο ομώνυμος κεντρικός ήρωας υπήρξε επίσης κεντρικός ήρωας ενός κύκλου δημοτικών τραγουδιών (ακριτικός κύκλος). Το έπος σώζεται σε έξι παραλλαγές και θεωρείται το πρώτο γραπτό μνημείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Εξιστορεί τη ζωή, τους έρωτες και τα θαυμαστά κατορθώματα του Βασιλείου Διγενή Ακρίτα, ενός θρυλικού, βυζαντινού ήρωα, γεννημένου από πατέρα Άραβα εκχριστιανισμένο και μητέρα Ρωμιοπούλα (Διγενής = από δύο γένη), που αγωνίζεται στα ανατολικά (άκρα – Ακρίτας) της Βυζαντινής αυτοκρατορίας εναντίον των απελατών (ληστών) και των εμίρηδων της Συρίας και της Μεσοποταμίας. Διάφορες επιστημονικές έρευνες κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ο ήρωας του έργου ήταν φανταστικός, παρά τις προηγούμενες προσπάθειες να ταυτιστεί με κάποιο ιστορικό πρόσωπο. Το έργο αυτό στο σύνολό του απηχεί τους επικούς αγώνες του Βυζαντίου εναντίον των Αράβων κατά τον 8o έως τον 11o αι. Ο συγγραφέας του δεν είναι γνωστός· εικάζεται όμως ότι ήταν κάποιος λόγιος, ίσως μοναχός, που έζησε στα μέσα του 11ου αι. και καταγόταν από τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου. Ως πρώτο υλικό για το έργο του χρησιμοποίησε, όπως φαίνεται, τους θρύλους και τις παραδόσεις γύρω από διάφορους βυζαντινούς στρατηγούς και αρχηγούς Ακριτών, που διακρίθηκαν στους πολέμους αυτούς κατά των Αράβων. Συγχρόνως, όμως, ο ποιητής του έπους άντλησε και από λόγιες πηγές, κυρίως από βυζαντινούς χρονογράφους και από ερωτικούς συγγραφείς των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι πολλά βασικά φιλολογικά ερωτήματα γύρω από το σπουδαίο αυτό έργο (πηγών, χρόνου συγγραφής, αρχικής μορφής του κειμένου) δεν έχουν ακόμα απαντηθεί οριστικά. Έτσι και το ζήτημα της σχέσης του έπους με τα δημοτικά τραγούδια του ακριτικού κύκλου είναι ακόμα αντικείμενο συζητήσεων και ερευνών. Δεν έχει, δηλαδή, αποδειχτεί πειστικά αν τα τραγούδια προηγήθηκαν του έργου. Ας σημειωθεί πάντως ότι τα γνωστά σήμερα ακριτικά τραγούδια –ιδίως εκείνα που προέρχονται από τον Πόντο, την Κύπρο και την Κρήτη– υπερέχουν του έπους σε πυκνότητα λόγου, σε ζωηρότητα φαντασίας και σε δραματική ένταση.